در مورد علت نامگذاری قم نظرات مختلفی ذکر شده که به چند نمونه اشاره میشود:

1- طبق نوشته تاریخ قم (تألیف سال 378 هـ .ق) در ایام قدیم آب رودخانه تیمره (اناربار یا رودخانه قم) جمع میشد و آن قدر گیاه و سبزه در اطراف این آبها میرویید که به دشت کبود مشهور بوده، چون محل جمع شدن آب را به زبان عربی «قم» گویند آنجا را نیز قم نامیدند.

2- نقل دیگر اینکه در اثر کثرت گیاه و علفی که در اطراف رودخانه اناربار وجود داشت، مردم در اطراف آن چادر میزدند و خانه بنا میکردند، که آن خانه ها به فارسی کُومه نام داشت و به مرور زمان «کومه» تبدیل به «کم» شد، پس آن را معرب گردانیده و «قم» نامیدند.

3- در مقابل رود اناربار چشمه ای پرآب بود که به آن «کُب» میگفتند، رودخانه ای که از آن چشمه میجوشید «کُب رود» نام داشت، سپس کُب رود معرّب گشت و «قُمرود» نامیده شد و آن محل را مناسب با نام آن رودخانه «قُم» گفتند.

4- چون شهر قم را «قمسارة بن لهر اسب» بنا کرد نام قم از قمسارة گرفته شده است.

5- وقتی اعراب اشعری به قم آمدند در اطراف قم خیمه هائی زده که کم کم تبدیل به روستا شد که تعداد آن به 7 روستا رسید که نام این روستاها ره «کُمیدان» پس از مدتی به اختصار «کُم» و سپس قم گفتند.

6- در روایت است چون پیامبر هنگام معراج شیطان را در این مکان دید به او فرمود: قُم یا مَلعُون از آن به بعد به این شهر قم گفتند.